Milli Uzay Programı çerçevesinde Ay’a gerçekleştirilecek insanlı ve insansız uçuşlarımızın ön ve arka planında ne kadar kadın çalışacak? Ay’a gidecek ilk Türk kadın astronot kim olacak? Uluslararası Uzay İstasyonu’na gidecek ilk kadın astronot kim olacak? Sen mi? O zaman hemen teknik ve fiziki gereklilikleri öğrenip ve daha önce bu kişiler nasıl seçilmiş, neler yaşamış bunları öğrenip onların hayatlarından dersler alarak işe koyulman gerekiyor.

Dünya Uzay Haftasını kutladığımız 4-10 Ekim 2021’de, tema olarak seçilmiş “Uzayda Kadınlar”, kadınların uzaydaki rolüne büyük farkındalık getirmiştir. Bu yazımızda da bu konuyla ilgili ilham verici hikayeler paylaşmak istedik. İlk önce uzay yarışının nasıl başladığına bakalım.

1950’lerin başlarında havacılık ve uzay alanlarının gelişimiyle yavaştan devletlerarası yarış başlıyor ve 1957 senesinde Sovyetler Birliği’nin ilk kez Sputnik uydusunu uzaya fırlatması ve bir ay sonrasında da Sputnik ile bir de “Layka” olarak tanıdığımız bir köpeği fırlatmasıyla Amerika da bunlara bir nevi tepki olarak NASA’yı kuruyor. Layka’nın uzaya gönderilmesi ise demek oluyor ki Sovyetler Birliği yaşam destek ünitesi yapabiliyor ve muhtemelen insan göndermeye yaklaşmışlar.

NASA’nın asıl kuruluş amacı ise uzaya gidecek ilk insanı göndermek ve bu kişinin Amerikalı olmasıdır. Seçilecek kişi için koydukları şart da sadece beyaz erkeklerin alındığı bir okulda askeri test pilotu olmak. Ancak bu sırada sivil uçak uçuran birçok kadın olmasına karşın askeriyede pilot olan bir kadın bulunmuyor.

Küçük kapsüllerle yapılacak seyahat için ise kadınların erkeklerden daha uygun olabileceği testleri yapan doktor tarafından düşünülüyordu. Daha küçük, daha az yemek ihtiyacı ve daha uzun süre aynı işi sıkılmadan yapabilme kabiliyetleri, boyunun 180 cm’den kısa olması (kapsüle sığması için) gibi avantajlar kadınların uzayda kapsül içinde vakit geçirmeye daha uygun oldukları doktorlar tarafından onaylanıyordu. Testlere 20-40 yaş aralığındaki kadınlar çağırılıyordu.

Nisan 1961’e geldiğimizde Sovyetler Birliğinden Yuri Gagarin uzaya çıkan ilk insan olur ve bu insan da bir Sovyet olur. Amerika’nın ilk insan ve Amerikalı gönderme hayali gerçekleşmez. 1963 senesinde ise Sovyetler’den ilk kadın uzaya çıkar. Uzaya çıkan ikinci kadın da yine Sovyetler’dendir.

Uzaya Çıkan İlk Kadın: Valentina Tereşkova (d. 1937)

Uzaya çıkan ilk kadın olmasının yanı sıra solo uzaya çıkan ilk kadın unvanını da almıştır. Paraşütçü ve tekstil işçisidir. Uzayda üç gün geçirmiştir (1963) ve şu anda da kendisi Mars’a gitmek istiyor.

Uzaya Çıkan İlk Amerikalı Kadın: Sally Ride (1951-2012)

1964 senesinde kadınlar için başlatılan uzay programı ABD’de durduruluyor. Bu yüzden 1983 senesine kadar da Amerika’dan kadın gönderilmiyor ve 1983’de Sally Ride bu döngüyü kırarak uzaya çıkan ilk Amerikalı kadın unvanını alıyor. Peki, uzaya kadın astronot gönderilirken sizce yanında neler gönderilmeli? Sally Ride, bir haftalık uzay yolculuğu için 50 adet tampon ve makyaj malzemeleri ile uzaya gönderilmiştir.

Astronot Olmak İçin Yapılan Testleri Geçen İlk Kadın: JerrIe Cobb (1931-2019)

Kendisi 20 yaşındayken hafif uçakla en yüksek hıza çıkan kadın olmuştur. İkinci Dünya Savaşında da hava kuvvetlerinin uçaklarını uçurmuştur.

82 Yaşında Hayalini Gerçekleştiren Uzaydaki Kadın: Wolly Funk (d.1939)

Wolly Funk, Ulusal Ulaştırma Güvenliği Kurulu için ilk kadın hava güvenliği denetçisi ve ilk kadın kaza araştırmaları inceleme müfettişidir.

Amerikalı kadınları astronot olarak eğiten program olan Mercury 13’ün en genç üyesidir. 22 yaşındayken bu programa girer. 1964 senesinde kadınlar için program ABD’de durdurulur ve Mercury 13 üyesinden kimse uzaya çıkamaz. Funk 20 Temmuz 2021 tarihinde Blue Origin kurucusu Jeff Bezos ile uzaya çıkarak hayalini gerçekleştirmiştir. 22 yaşında uzaya çıkma hayalleri ile girdiği programda çıkamamasının ardından 82 yaşında bu hayalini gerçekleştirmiş olması her şeyin mümkün olduğunu; istek, arzu ve emekle hayallerinizi günün birinde, ne kadar geç olursa olsun, gerçekleştirebileceğinizin örneğidir. Kendisi aynı zamanda uzaya giden en yaşlı kadın olmuştur.

Kendi Ülkesinin İlk Astronotu Olan Kadınlar

İran: Anousheh Ansari

Birleşik Krallık: Helen Sharman

Güney Kore: Yi So-yeon

Türkiye’nin İlk Kadın Gökbilimcisi ve İlk Kadın Dekanı: Nüzhet Gökdoğan (1910-2003)

NASA’daki İlk Türk Bilim Kadını: Dilhan Eryurt (1926-2012)

Apollo 11 görevinde uzayda maruz kalınacak modeli çizerek, Güneş’i modelliyor ve Apollo Achievement Award ödülünü alıyor Eryurt. 1973’te Türkiye’ye dönerek ODTÜ’de Astrofizik Anabilim Dalını kurarak başkanlığını yapıyor. Bir sürü öğrenci yetiştiriyor. Siz de bu alanda okumak isterseniz yüksek lisans ve doktora için buraya başvuruda bulunabilirsiniz.

Dünya’da ve ülkemizde hem bilimde hem hayatın her alanında her insanın kattığı değer birbirinden değerlidir. Cinsel kimliklerimiz ne olursa olsun yapmak istediğimiz işlere odaklanıp hayallerimizi gerçekleştirme hakkına sahibiz. Önümüze taşlar da konulsa birer birer bunları aşıp yolumuza devam etmeli ve inancımızı hiç yitirmemeliyiz. Önemli olan başka insanlar ne yapıyor değil, ben ne yapıyorumdur. Her gün kendinle yarışabiliyorsan, kendi sınırlarını zorluyorsan bu durum gelişim için kafidir ve birinin sizi bir pozisyona, bir unvana layık görüp görmemesinin hiçbir önemi yoktur.

Yelda Gündeğer