Çerçeveleme etkileri, belirli bir hikayenin paketlenme ve haber tüketicilerine sunulma şekliyle ilgilidir. Bu kuram, bilginin paketlenip bize sunulduğunu ifade eder. Medya gibi sektörler belirli olayları vurgular ve kendi istedikleri kısımları öne çıkarırlar ve gerçeklik üzerinde seçici bir etki yaratırlar.

Ezgi Sena Koç yazdı.

Amos Tversky ve Daniel Kahneman isimli psikologlar 1981’de varsayımsal yaşam ve ölüm olayı hakkında yapılan seçimler üzerinden farklı şekilde dillendirmenin katılımcıları nasıl etkilediğini araştırdılar. Katılımcılardan, 600 kişinin etkilendiği ölümcül bir hastalığın tedavisi için 2 seçenek arasından birini seçmelerini istediler.

Pozitif çerçeveleme kullanılarak A Tedavisinde 200 kişinin kurtulabileceğini ya da B Tedavisinde %33 şansla 600 kişinin kurtulabileceğini ama %66 ihtimalle kimseyi kurtaramayacağını söylediler. Sonucunda katılımcıların %72’si A Tedavisini seçtiler.

Negatif çerçeveleme kullanıldığında katılımcılara A Tedavisinde 400 kişinin öleceğini ya da B Tedavisinde %33 ihtimalle kimsenin ölmeyeceğini ama %66 ihtimalle 600 kişinin öleceğini söylediler. Sonucunda A Tedavisini seçen katılımcıların oranı %22’ye düştü. Böylece araştırmacılar, iki seçenek de aynı olmasına rağmen pozitif veya negatif şekilde çerçevelendiğinde kararlarımızın değiştirilebileceğini kanıtlamış oldular.

Günlük hayattan bir örnek

Mağazaların kıyafet stantlarının üzerinde büyük fontlarda örneğin “20 TL” yazıyor ama yakınlaştığımızda altında küçük fontlarla “başlayan fiyatlarla” yazdığını görüyoruz. Bu yüzden stanttaki kıyafetlerin 20 TL olduğunu düşündürerek mağazanın içine çekmek istiyorlar. Ama bütün ürünlerini 20 TL’ye satmak istemiyorlar. Burada da büyük fontlar kullanılarak çerçeveleme kuramını kullanıyorlar.

Şekil 1: Mağazalardaki font kullanımı – Sena Ezgi Koç.

Medya, olayları haberlerine dayanarak nasıl algıladığımız konusunda çok önemli bir rol oynamaktadır. Çerçeveleme, bir kitle iletişim teorisi olarak medyanın bilgiyi nasıl paketleyip halka sunduğunu ifade eder. Teoriye göre, medya belirli olayları vurgular ve ardından belirli yorumları teşvik etmek veya caydırmak için onları belirli bir bağlama yerleştirir. Bu şekilde medya, insanların gerçekliği nasıl gördükleri üzerinde seçici bir etki uygular. Taraflı bir medya, bir konuyu olumsuz bir şekilde çerçeveleyebilir ve kitleyi etkileyebilir. Çerçeveleme söz konusu olduğunda izleyicinin sezgisi ve dikkatli yorumu kaçınılmazdır.

Medya güçlü bir araçtır ve bu nedenle içerik, izleyiciyi etkilediği ve kontrol ettiği için değerlerle çerçevelenmelidir.

Kamuya açık kitlesel şiddet eylemleri söz konusu olduğunda “terörizm” veya “terörist” terimlerinin ne zaman kullanılmasının uygun olduğu konusunda giderek artan bir tartışma var. Bu sadece akademik bir tartışma değil, diğer terminolojiyi kullanmaya karşı terörist veya terörizm olarak adlandırdığımız hangi aktörlerin veya eylemlerin, diğer gruplara ilişkin kamuoyu algısını şekillendirmede, klişeleri teşvik etmede ve bu tür saldırıların kurbanlarını doğrulamada veya marjinalleştirmede büyük etkileri vardır.

Bugün kurumsal medyanın ortak eleştirisi, kimin veya neyin terörizm olarak tanımlandığının, terörist eylemlerin tanımına ilişkin nesnel bir çerçeveye değil, daha çok kitlesel şiddet faillerinin spesifik demografik özelliklerine dayandığıdır. Bir örnek:

Fail yabancı doğumluysa veya Müslümansa, failin beyaz veya söz konusu ülkenin vatandaşı olması durumunda, eylemin terörizm olarak etiketlenmesi, benzer şekilde uygulanan diğer şiddet eylemlerinden çok daha fazladır.

Bu bariz eşitsizlikle paralel olarak, kitlesel şiddet eylemlerinde mağdur olan kişilerin demografisi de şiddetin nasıl etiketlendiğini etkiliyor gibi görünüyor.

Şekil 2: ABD’nin İran uçağını düşürmesiyle ilgili medyada yapılan haber tarzı -Sena Ezgi Koç.

Şekil 3: Sovyetlerin, Güney Kore jetini düşürmesiyle ilgili yapılan haber tarzı – Ezgi Sena Koç.

Medyada çerçeveleme kuramına bir örnek; 1991’de Robert M. Entman Kore havayolunda uçuş “007” ve İran hava uçuşu “655” i çerçeveleyen medya kapsamının arasındaki farkla ilgili bulgularını yayınladı. Farklı seviyelerdeki medya kapsamını değerlendirdikten sonra aynı olaya adanan yayın zamanı ve yazılara dayanarak, Entman medya tarafından çerçevelenen olayların çok farklı şekilde gösterildiğinin sonucuna vardı.

Grafik ve sıfat seçimleriyle ajansın ve kurbanların önemini azaltarak, ABD’nin İran uçağını düşürmesiyle ilgili haberler teknik bir problem olarak gösterilirken Sovyetlerin Kore jetini düşürmesi ahlaksız bir rezalet olarak gösterildi. Birkaç önemli ABD medya kuruluşları bu iki trajik olayı ele alırken zıt haber çerçeveleri kullanmışlardı. İlki için çerçeve ahlaki iflas ve suç işleyen ulusun suçluluğu üzerinde duruldu, ikincisi için çerçeve suçluluğun önemini azalttı ve askeri yüksek teknolojiyi kullanmanın karmaşık sorunlarına odaklandı.

Kurumsal bir medya ortamında, haber tüketicileri dünyada neler olup bittiğinin tam kapsamını elde etmek için yalnızca haber hikayelerinin paketlenmesine güvenemez. Medya ortamının bugün olduğu gibi haber tüketicileri olarak bir hikayenin nasıl paketlendiğinin veya sunulduğunun arkasındaki nedenler nelerdir gibi soruları kendimize sormamız gerekiyor. Aynı derecede önemli bir şekilde, kendi dili kullanımımızda daha uyanık olmamız gerekiyor çünkü bu gizli veya kılık değiştirmiş önyargıları ve hatta klişeleri ortaya çıkarabilir. Gazeteci olarak ise söylediğimiz her şey önemlidir ve birilerini etkileyebilir.

Ezgi Sena KOÇ

Kaynakça