Yalan haberler demokrasimizi, yalan tıbbi haberler ise hayatımızı tehdit ediyor.

Sinem Bıçakçı

Birgün yoga dersinde bir yoginin boynuna garip bir sancı girdi. Bu sancıyı ilk defa hissediyordu. Arkadaşı acil servise koşmasını önerdi. Kalp krizi geçirdiği ortaya çıktı. Ama kalp krizi geçirebilecek birisinin hiçbir özelliği onda yoktu. Egzersiz yapıyordu, sigara içmiyordu, yediklerine dikkat ediyordu. Ancak tıbbi geçmişini gözden geçirirken kolesterol seviyesinin yüksek olduğu ortaya çıktı. Aslında önceki kontrollerinde doktoru ona kolesterol düşürücü statin ilacı reçete etmişti ama internette statinler hakkında okuduğu korkunç şeyler yüzünden reçeteyi hiç almadı.

Politikada yanlış bilgilendirme ne kadar önemliyse tıbbi yanlış bilginin önemi çok daha büyüktür. Genel olarak sahte haberlerde olduğu gibi, medikal yalanlar internetteki gerçeklerden daha fazla yayılma eğilimindedir ve çok gerçek yankıları vardır; etkileri daha çoktur.  Sayısız çalışma, statinlerin yararlarının, özellikle yüksek kalp hastalığı riski taşıyan kişiler için risklerden çok daha fazla olduğunu göstermiştir. Ancak paranoyak düşünceleri olanlara alternatif terapiler satan insanların ve sadece tıklamayı isteyenleri içeren farklı bir grup tarafından çevrim içi kişiler hedeflenmiştir. Sayısız internet sayfası ve sosyal medya yayınları, nadirattan ve düşük riskleri abartır; asılsız iddialarda bulunur. Statinler gibi düşük kolesterolün aslında sağlık açısından kötü olduğunu öne sürmek için kansere yol açtığını iddia ederler.

2016 yılında yapılan bir çalışmada, statinlerin yararlarına karşı riskleri tartmakla ilgili hikayeler bile, hastaların kalp krizi geçiren kolesterol düşürücü ilaçları durdurmasıyla ilişkiliydi.

Yanlış tıbbi bilgiler, hastaların “nocebo etkisi” ile daha büyük yan etkilere maruz kalmasına da yol açabilir. Bazen hastalar bir müdahalenin basit bir şekilde durumu sonlandıracağına inanırlar çünkü bu plasebo etkisidir. Nocebo etkisi tam tersidir: Hastalar sadece beklemedikleri için olumsuz etkiler yaşayabilirler.

Bu statinler örneğinde olduğu gibi çok doğrudur. Körleştirilmiş çalışmalarda, statin alan hastaların plasebo alan hastalara göre kas ağrılarını hissetme olasılığı fazla değildir. Ancak bilinen klinik pratiğinde bir araştırmaya göre, statin alan hastaların yaklaşık beşte biri, yan etkileri rapor etmekte ve birçokları ilacı bırakmaktadır.

Yalan haber listesinde başka ne var?

Her zaman olduğu gibi tabi ki de aşılar: Bu yıl bir aldatıcı viral hikayeye göre, bir Hastalık Kontrol ve Önleme Epidemiyoloğu Merkezi, grip aşısı ile ilgili endişelerini dile getirdi. Geçen hafta, Tennessee’de bir doktor olan ve sadece Kongre’ye seçilen Mark Green, aşıların otizme yol açabileceğini tekrarladı (daha sonra yorumlarının “yanlış yorumlandığını” söyledi).

İnsan papilloma virüsü için aşının nöbetlere ve diğer yan etkilere yol açtığına dair endişeler, son yıllarda Japonya’da kapsama oranlarını yüzde 70’ten yüzde 1’in altına düştü.

Pakistan’daki çocuk felci aşısı yapanlar sıklıkla militanlar tarafından saldırıya uğruyor çünkü aşının yerel nüfusu sterilize etmeyi amaçladığını düşünüyorlar.

Kanser, çoğu kişinin alternatif tedavilerden para kazandıkları tıbbi yanlış bilgilendiriciler için bir başka büyük hedeftir. Sahte-yalan haberlerden biri, “Çoğu insan kanser tümörlerinin kötü olduğunu düşünmelerine rağmen, vücudunuzun zararlı hücreleri tutmaya çalıştıkları şeydir” diyor. Ameliyatın “zararlı hücrelerin yayılma riskini” ortaya koyduğunu ve “reçeteli ilaçların vücudun asidik hale gelmesine ve kontrolsüz hücre mutasyonlarına eklenmesine neden olduğunu” öne sürüyor.

2017 yılında yapılan bir çalışmada, kanser hastalarının tıbbi tedaviler yerine diyet, bitki ve takviyeleri gibi alternatif tedavilere yöneldiği zaman, ölme olasılıklarının 2,5 kat daha arttığını ortaya koymuştur.

İnsanların korkularını kullanarak hastaları kanıta dayalı tedaviden alıkoyanların ellerinde kan vardır. Doktorlar ve hemşireler sıklıkla hastalarının cevap almak için internete başvurmalarını engellemeye çalışıyorlar.

Hastaların interneti tercih etmelerinin en büyük nedeni ise internette randevu almak zorunda olmamaları, beklemek durumunda kalmamaları, ağır maddi ödemelere maruz kalmamaları, çoğu bilginin kolaylıkla anlaşılması var.

Peki, hastaların dr. google’a sormalarının önüne nasıl geçilecek?

İnsan sağlığı söz konusu olduğunda, belki de arama motorları, sosyal medya platformları ve internet siteleri sahte bilgi tanıtımı veya barındırılmasından sorumlu tutulmaları gerekmektedir. Tıbbi durumlar ve hastalıklar hakkında halkı eğitmek için programlar düzenlenmelidir. Şeffaflık, halkın güvenini korumak için önemlidir.Son olarak, gazeteciler doğru bilgi yaymak için daha iyi bir iş yapabilirler. Haber sitelerinin akılda kalıcı gözlem çalışmalarını, muhtemelen sonuncusunun şaşırtıcı sonuçlar üretme olasılığı daha düşük olduğu için, randomize kontrollü çalışmalardan daha fazla olduğu düşünülüyor.

Bu kapsam, örneğin statinlerin kansere yakalanabileceğini iddia ederek, faydaları abartabilir; yanıltıcı bir bağlantı önermek gibi potansiyel riskleri de gereksiz yere vurgulayabilir. (Az sayıda insanın statin kullandıktan sonra geçici olarak bellek kaybına uğramış gibi görünse de randomize kontrollü bir çalışma, ilaç ve kognitif bozukluklar arasında bir ilişki bulmamıştır – ve kesinlikle bunama değildir.)

Gerçekleri sunmak olumlu olsa da yeterli olmayabilir. İnsanların gerçeklerle birlikte sunulduğunda yanlış inançlarda daha da yerleşik hale geldikleri bumerang etkisi, tıbbi kavram yanılgılarına meydan okunduğunda da ortaya çıkabilir.

Bilgi savaşını kazanma şansına sahip olmak için, hekimler ve araştırmacıların bilimlerini hikayelerle örmesi gerekiyor. Bu, tıp ve kitleler arasında açılan farkın kapatılmasının tek yoludur ve şu anda tıbbi yanlış bilgilendirme tüccarları tarafından kullanılmaktadır.

Kaynak: https://www.nytimes.com/2018/12/16